NGỘ ĐỘC BOTULINUM

[dieuquang]

Phát hiện và điều trị ngộ độc botulinum thế nào?

Ngộ độc botulinum thường được chẩn đoán qua phân tích mẫu phân và dịch nôn, điều trị bằng thuốc kháng độc tố, kháng sinh hoặc máy thở.

Botulinum là độc tố thần kinh cực mạnh, có thể khiến người nhiễm bị liệt cơ, rối loạn nhịp thở hoặc tử vong chỉ với 0,004 μg/kg. Nghi án botulinum gây chết người nổi tiếng nhất gần đây là sinh viên Mỹ Otto Warmbier, bị liệt khi đang ở Triều Tiên và sau đó qua đời tại quê nhà.

Các triệu chứng ban đầu bao gồm mệt mỏi, suy nhược, chóng mặt rõ rệt. Sau đó, người bệnh thường có biểu hiện mờ mắt, khô miệng, khó nuốt, khó nói. Một vài trường hợp gặp tình trạng nôn mửa, tiêu chảy, táo bón và trướng bụng.

Nếu không điều trị kịp thời, bệnh có thể tiến triển thành suy yếu cơ, cánh tay. Tiếp đến, các cơ quan hô hấp và vùng thân dưới bị ảnh hưởng. Người bị ngộ độc botulinum không gây sốt hay mất ý thức.

Các triệu chứng thường xuất hiện trong vòng 12 đến 36 giờ (phạm vi tối thiểu và tối đa là từ 4 giờ đến 8 ngày) sau khi tiếp xúc thực phẩm nhiễm khuẩn. Tỷ lệ ngộ độc thấp, song nguy cơ tử vong sau khi mắc là khá cao nếu không được điều trị kịp thời và phù hợp. Tỷ lệ tử vong sau khi nhiễm độc là 5-10%.

Để chẩn đoán ngộ độc botulinum, bác sĩ sẽ kiểm tra các dấu hiệu suy yếu hoặc liệt cơ như sụp mí mắt, nói thều thào. Bệnh nhân cũng được yêu cầu liệt kê các loại thực phẩm đã ăn trong khoảng một tuần.

Ở các ca ngộ độc trẻ sơ sinh, thường là do tiếp xúc với chất độc sau khi ăn mật ong, biểu hiện táo bón và chậm chạp.

Phân tích máu, phân hoặc dịch nôn cũng có thể giúp chẩn đoán ngộ độc botulinum. Song các xét nghiệm này thường mất nhiều ngày nên không được ưu tiên như khám lâm sàng.

Trong một số trường hợp, bệnh nhân được chỉ định đo điện tâm đồ, chụp cộng hưởng từ để kiểm tra dấu hiệu đột quỵ, chọc dò tuỷ sống giúp phân biệt với hội chứng có biểu hiện tương tự là Guillain-Barre.

Đối với các ca ngộ độc botulinum, bác sĩ sẽ điều trị bằng cách giải phóng hệ tiêu hoá, để bệnh nhân nôn hoặc tiểu tiện nhiều lần. Trong trường hợp ngộ độc từ vết thương hở, bác sĩ có thể phẫu thuật loại bỏ mô nhiễm trùng, tuỳ mức độ nghiêm trọng.

Một trong những cách chữa trị cơ bản đối với người được chẩn đoán sớm là tiêm kháng độc tố, làm giảm nguy cơ biến chứng. Thuốc sẽ liên kết với các chất độc vẫn đang lưu thông trong máu, giữ cho chúng không "chạy" vào hệ thần kinh.

Biện pháp này không thể khắc phục hoàn toàn tổn thương ban đầu mà botulinum đã gây ra. Song, các dây thần kinh có cơ chế tự tái tạo. Nhiều bệnh nhân hồi phục hoàn toàn, có những người mất vài tháng để điều trị.

Tại Việt Nam, bệnh viên Bạch Mai đã đề nghị mua thuốc giải độc từ Thái Lan Thuốc có tên gọi Botulism Antitoxin Heptavalent, được Bộ Y tế và Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) hỗ trợ để đưa về Việt Nam nhanh nhất, kịp thời điều trị.
Đối với trẻ sơ sinh, bác sĩ trên thế giới thường sử dụng loại kháng độc tố riêng, được gọi là globulin.

Thuốc có tên gọi Botulism Antitoxin Heptavalent, được Bộ Y tế và Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) hỗ trợ để đưa về Việt Nam nhanh nhất, kịp thời điều trị.

Đối với trẻ sơ sinh, bác sĩ trên thế giới thường sử dụng loại kháng độc tố riêng, được gọi là globulin.
Trong một vài trường hợp, bệnh nhân được chỉ định dùng thuốc kháng sinh. Tuy nhiên phương pháp này không được khuyến nghị cho tất cả các loại ngộ độc botulinum vì chúng có thể đẩy nhanh quá trình phát tán độc tố.

Nếu cảm thấy khó thở, người bệnh có thể phải sử dụng máy thở trong vài tuần cho đến khi tác động của chất độc giảm dần. Quá trình có thể kéo dài hàng tuần, thậm chí hàng tháng. Trong số các bệnh nhân ngộ độc pate Minh Chay, 7 người phải thở máy. Một người liệt, phụ thuộc máy thở hoàn toàn.

Sau khi đã thải độc tố, một số bệnh nhân cần đến các liệu trình phục hồi chức năng để cải thiện khả năng nói, nuốt và các cơ quan các bị ảnh hưởng.

Để phòng ngừa nhiễm độc do botulinum, người dân cần thực hiện nguyên tắc "ăn chín, uống sôi". Một số sản phẩm thanh trùng bằng nhiệt trong dây chuyền công nghiệp, thương mại (kể cả các mặt hàng được đóng gói chân không hoặc hun khói) có thể không đủ đảm bảo vệ sinh, chưa tiêu diệt toàn bộ bào tử vi khuẩn.

WHO từng đề ra Năm chìa khoá đối với An toàn Thực phẩm là: giữ sạch, nấu kỹ, để riêng đồ sống và chín, trữ thực phẩm ở nhiệt độ chuẩn, sử dụng nước và nguyên liệu an toàn.

Theo WHO, các ca ngộ độc hàng loạt đối với botulinum rất hiếm, nhưng đều là trường hợp khẩn cấp về sức khỏe cộng đồng, đòi hỏi nhận biết nhanh chóng nhằm xác định nguồn bệnh. Tiên lượng của bệnh nhân phụ thuộc đáng kể vào việc chẩn đoán sớm và điều trị phù hợp.

Mặc dù ngộ độc botulinum có thể gây ra các triệu chứng nghiêm trọng và kéo dài, hầu hết người mắc đều hồi phục hoàn toàn. Chữa trị từ giai đoạn đầu giúp làm giảm nguy cơ tử vong hoặc tàn tật vĩnh viễn.
( Theo WHO, Mayo Clinic, Harvard)

Quá trình hình thành độc tố botulinum ở thức ăn đóng hộp

Thức ăn đóng hộp là môi trường lý tưởng với vi khuẩn kỵ khí Clostridium botulinum, nếu không nấu chín kỹ khi ăn sẽ dễ gây ngộ độc.

Phó giáo sư Nguyễn Duy Thịnh, Viện Công nghệ Sinh học và Thực phẩm, Đại học Bách Khoa Hà Nội, khuyến cáo như trên, sau khi xuất hiện các trường hợp ngộ độc pate Minh Chay.

Theo ông Thịnh, để đánh giá tiêu chuẩn chất lượng sản phẩm cần phải xem lại quy trình sản xuất của công ty như thế nào dẫn đến nhiễm khuẩn gây ngộ độc hàng loạt.

Clostridium botulinum là vi khuẩn kỵ khí. "Môi trường càng đóng càng kín bao nhiêu thì nó càng sinh nhiều chất độc bấy nhiêu", ông Thịnh nói.

Ngoài ra, điều kiện vệ sinh không đảm bảo, nhà xưởng, người lao động không đảm bảo vệ sinh; hoặc quy trình sản xuất diệt khuẩn không đủ, sẽ khiến vi khuẩn sinh sôi, phát triển và sinh ra độc tố.

Thời hạn đủ để độc tố gây hại hiện chưa được xác định đầy đủ. Sản phẩm được đóng gói trong thời gian ngắn, lượng độc tố sinh ra không nhiều. Nếu sản phẩm được đóng gói đã lâu, thời gian bảo quản dài, vi khuẩn phát triển nhanh và nhiều, rất nguy hiểm.

Đặc biệt, vi khuẩn Clostridium botulinum có khả năng tự tạo ra nha bào, nằm lẫn trong đất cát. Khi có điều kiện thuận lợi, nhất là trong thức ăn đóng hộp, nha bào sẽ tái hoạt động, sinh sản, phát triển và tạo ra độc tố botulinum.

Bác sĩ Đỗ Duy Cường, Giám đốc Trung tâm Bệnh nhiệt đới, Bệnh viện Bạch Mai, cho biết vi khuẩn Clostridium botulinum không phải là sinh vật hiếm, mà tồn tại rất rộng rãi trong tự nhiên, đặc biệt là trong môi trường không có oxy. Do đó, môi trường thức ăn đóng hộp rất lý tưởng để vi khuẩn xuất hiện.

Vi khuẩn Clostridium botulinum phát triển cực tốt ở nhiệt độ 25-37℃, đủ để tạo ra một lượng rất lớn độc tố. Môi trường pH thuận lợi từ 4,6 đến 9,0. Thông thường, vi khuẩn bị tiêu diệt ở 100 độ C trong 5 giờ và 120 độ C trong 5 phút, độc tố bất hoạt ở 80 độ C và phân hủy trong 15 phút ở 100 độ C.

Bác sĩ Trần Văn Phúc, bệnh viện Đa khoa Xanh Pôn, cho biết thêm Clostrium botulinum không thể phát triển và sinh độc tố trong môi trường nhiệt độ dưới 15℃ hoặc trên 55℃. Khi đó, nó biến thành nha bào có vỏ rất dày để chống đỡ các tác nhân bên ngoài.

Nếu không bị tiêu diệt, nha bào sẽ ẩn nấp trong thức ăn. Gặp điều kiện môi trường thích hợp, nha bào sẽ "bung ra" và trở thành vi khuẩn Clostridium botulinum hoạt động, sinh sôi mạnh mẽ. Ngoài ra, nha bào của Clostridium botulinum "cứng đầu" hơn nhiều so với nha bào của các vi khuẩn thông thường.

Các chuyên gia khuyến cáo cần xử lý và chế biến thực phẩm an toàn, cảnh giác với thực phẩm bảo quản trong môi trường axit yếu. Người tiêu dùng cần kiểm tra đồ hộp trước khi sử dụng, xử lý đồ hộp trước khi ăn hoặc ngâm thực phẩm trong nước máy khoảng 10 phút trước khi rửa.

Việt Nam hiện không có sẵn loại thuốc kháng độc tố botulinum, phải đặt mua từ nước ngoài. Các bác sĩ phải tiến hành nhiều biện pháp điều trị hỗ trợ bệnh nhân, bao gồm thở máy, tăng cường dinh dưỡng, thay huyết tương, lọc máu, tập vật lý trị liệu...