MỪNG XUÂN QUÝ TỴ

[baothai]

Chỉ trong chớp mắt giống một thoáng chiêm bao, năm lại hết, tết đã tới. Trong tâm tư ngưới Việt tha hương chắc không sao tránh khỏi nỗi bùi ngùi xúc động mỗi khi quạnh quẽ đón xuân nơi đất khách quê người. Ðể phần nào quên đi nỗi sầu viễn xứ, chúng tôi hân hạnh đóng góp vài mẩu chuyện phiếm về năm con Rắn, trước để có dịp viết lại những giòng chữ Việt tuy đơn sơ mộc mạc nhưng đầy trừu mến thương yêu, sau để ôn lại vài sự tích xa xưa do ông bà kể lại để cống hiến độc giả những giây phút giải trí thoải mái vào lúc xuân sang. Trước hết, nhân dịp đầu năm, thành thực cầu chúc qúi vị cùng bửu quyến được an khang thịnh vượng, vạn sự như ý, phúc lộc đầy nhà.



Theo ngũ hành can chi, năm vừa qua là năm Thìn, cầm tinh con Rồng. Nếu căn cứ vào "tin tức khí tượng cho tàu chạy ven biển" do các vị chuyên "rờ mu rùa" bàn tán theo sách Lốc Cốc Tử, năm Rồng bao giờ cũng rất hên "đại cát đại lợi", vì chẳng những Rồng là một linh vật đứng đầu trong tứ linh "Long, Ly, Qui, Phụng" mà còn là biểu hiệu của chân mạng thiên tử. Tuy nhiên trong năm vừa qua, nếu có vị nào chưa được may mắn khi du hành Las Vegas hoặc không được thuận lợi lúc viếng thăm Wall Street, hãy khoan thất vọng. Chắc chắn qua năm con Rắn, mặc dù được coi là "Dần Thân Tị Hợi tứ hành xung", nhưng "Phúc Lộc Thọ" sẽ ào ào bò, trườn, lê, lết tới. Sở dĩ chúng tôi giám đoán chắc như vậy vì tuy Rồng trông"ngon" thật, bay lộn rất "ngoạn mục", nhưng chiếu theo luật vận hành của tạo hóa, chẳng qua cũng chỉ ăn hiếp được chú Mèo, đến khi Xà Tinh bò tới cũng phải bỏ chạy có cờ, nhường ngôi vua phàm trần cho họ hàng loài rắn.



Ðể bài phiếm luận có đầu có đuôi, đề nghị chúng ta hãy tìm hiểu họ hàng hang hốc của loài rắn trước, rồi sau đó sẽ "phiếm" đến những chuyện liên quan tới xà tinh.


Theo khoa học, rắn thuộc loài bò sát tương tự như giống thằn lằn không chân. Ðiều khác biệt là rắn có một hàng vẩy cứng dưới bụng có thể di động được như những chân nhỏ khi trườn lết. Ðặc điểm nữa là xương hàm trên của rắn có thể di chuyển, đổi chỗ để miệng có thể mở rộng khi nuốt những mồi lớn.


Môn học nghiên cứu về rắn, hay "Xà Học", được giới khoa học goi là "Herpetology" bắt nguồn từ chữ Hy Lạp "Herpeton" co nghĩa là "loài bò sát". Sau nhiều cuộc khảo sát kỹ lưỡng, người ta vẫn chỉ dự đoán được rằng rắn xuất hiện trên trái đất cùng lúc với loại khủng long, vào thời đại Triassic khoàng 200 triệu năm trước đây. Việc nghiên cứu về tổ tiên loài rắn tương đối khó khăn vì xương rắn nhỏ nên không tồn tại nhiều trong các hóa thạch vật (fossil) giống các động vật có xương lớn khác như khủng long. Căn cứ vào những bằng chứng tìm được trong thời Cretaceous cách đây khoảng 130 triệu năm, rắn do loại thằn lằn chuyên sống trong hang dưới đất (burrowing lizard) biến thể. Loại thằn lằn này phải sống trong hang để khỏi bị các giống vật khác ăn thịt và cũng để dễ săn mối. Trải qua nhiều triệu năm, chân và và tai của giống thằn lằn hang bị biến mất để dễ di chuyển trong hang hóc chật chội; dần dần, theo lịch trình tiến hoá biến thành rắn. Bù lại, rắn có khứu giác rất nhạy, có thể đánh hơi con mồi từ xa. Vì không có chân nên rắn không thể đi hoặc bò, mà phải di chuyển bằng động tác "trườn" (locomotion).



burrowing lizard
Vì tiến trình phức tạp của loài rắn bắt đầu cách đây hàng trăm triệu năm nên đến bây giờ có khá nhiều chủng loại hoặc "gia đình" (families) rắn sinh sống tại những vùng khác biệt trên trái đất. Có loại xuất hiện từ lúc các đại lục còn như dính liền nên hiện nay có mặt hầu như khắp nơi trên thế giới. Nhiều loại rắn mới chỉ có trong từng vùng vì mặt đất đã bị tách rời do đại dương ngăn cách. Các nhà khoa học hiện phân loại chừng 14 hoặc 15 chủng loại (families) rắn khác nhau, tổng cộng chừng 2400 giống (species). Có hai loại rắn chỉ có một giống, một loại có hai giống và một loại khác có ba giống, trong khi loại rắn Colubridae có tới trên 1,500 giống. Ðại cương, rắn được chia thành những chủng loại như: rắn nước chuyên sống dưới nước, rắn cây chuyên sống trên cây, rắn hổ, rắn lục, trăn v.v


Ðặc tính chung của rắn là không có chân. Thân rắn có vẩy cứng cách nhau bằng một lớp "keratin" mềm rất đàn hồi để rắn có thể trườn nhanh và dễ dàng. Vẩy trên mình rắn được dùng như một lớp khiên để che chở toàn thân. Ngược lại, vẩy bụng lại nằm ngang để rắn có thể di chuyển. Vì lớp vẩy bao phủ toàn thân nên rắn thường phải "lột da" để thân thể phát triển lớn hơn. Mỗi khi lột da, rắn tiết ra một chất nhờn đặc biệt dưới lớp vẩy, các mạch máu trong mình, nhất là ở đầu, đều phồng căng lớn để làm bong lớp da cũ, bắt đầu từ dưới hàm. Lúc đó, rắn sẽ cọ đầu vào những vật cứng như thân cây, tảng đá v.v... để lột da, bắt đầu từ lớp da đầu. Trong lúc lột da, rắn coi như bò ra từ cái vỏ và lộn lớp da cũ từ trong ra ngoài.



Một đặc điểm nữa là sọ rắn có thể co dãn vì gồm những xương nối với nhau bằng những sợi gân đàn hồi. Mép rắn nằm sâu vào phía trong nên hàm trên và hàm dưới có thể mở rộng tối đa cũng như di chuyển độc lập. Ngay cả óc rắn cũng có thể di chuyện tới lui hoặc ngang dọc. Nhờ đặc tính đàn hồi này mà rắn có thể nuốt những con mồi rất lớn. Răng rắn rất nhọn, nghiêng về phía trong miệng để giữ chặt con mồi không bị vuột. Vì phải há miệng rất lớn mỗi khi nuốt mồi nên sọ rắn phải chịu một áp lực rất lớn, nhưng nhờ lớp xương sọ có thể đổi chỗ nên rắn vẫn không hề hấn gì.


Ngoài ra, răng rắn còn có thể mang nọc độc dùng dể giết chết con mồi hay để tự vệ. Thông thường, nanh mang nọc độc của rắn thường nằm ở hàm trên. Khi bị rắn cắn, nọc độc từ một hạch trên đầu rắn sẽ được "bơm" qua nanh để chuyền vào vết thương. Người ta thường nói "miệng hùm, nọc rắn" để chỉ những nơi nguy hiểm, độc địa. Vậy nọc rắn "độc" ra sao? Nên nhớ: nọc rắn vẫn có thể chảy khi đầu rắn đã bị chặt đứt, và số lượng cũng vẫn bằng với lúc rắn còn sống! Ngoài ra, nọc rắn lúc còn nhỏ cũng độc như rắn lớn. Khi cố tình tấn công, rắn nhả ra nhiều nọc độc hơn là lúc tự vệ, thí dụ như khi có người vô ý dẫm vào đuôi. Ðúng ra, nọc rắn không hẳn được tuôn ra từ miệng, mà từ những hạch đặc biệt nằm ở phía trong mắt. Nanh của loại rắn lục (viper) rất dài đến độ phải "xếp" lại rắn mới có thể khép miệng được và có thể di chuyển như cây kim để chích ngay nọc độc vào con mồi. Ðối với loại rắn có nanh độc nằm phía trong miệng, rắn phải cắn và giữ chặt con mồi rồi mới tiết nọc độc sau. Nghe đồn dạo ở Việt Nam, một số lính Mỹ chiến đấu trong rừng mệnh danh một loại rắn hổ địa phương là rắn "hai bước", "ba bước" hoặc "năm bước" để chỉ người bị rắn cắn chỉ đi thêm được vài ba bước là ngã ra chết.



Ðặc tính quan trọng nhất của rắn là tài đánh hơi. Tuy rắn có lỗ mũi nhưng được dùng để thở hơn là đánh hơi. Sở dĩ rắn nhạy hơi là nhờ một cơ cấu đặc biệt gọi là cơ quan Jacobson gồm hai rãnh nhỏ nằm ở hàm trên. Cơ quan này có nhiều thần kinh nhỏ nối với phần não bộ chuyên về khứu giác. Khi rắn le lưỡi qua lại trước mặt, những phân tử”mùi hơi" của mục tiêu sẽ được hút váo lưỡi rồi truyềnđến cơ quan Jacobson lên tới óc.





Thị giác của rắn cũng khá tinh, nhưng chỉ phân biệt rõ ràng khi đối tượng di động hoặc thay đổi. Có người cho rằng rắn "không bao giờ ngủ" vì lúc nào cũng mở mắt. Ðiều này không đúng. Rắn có ngủ nhưng mắt vẫn mở vì không có mí mắt để khép lại. Tuy rất khó quan sát, nhưng ta có thể biết rắn ngủ khi thấy đồng tử thu nhỏ lại, hoặc dấu đầu vào khúc mình rắn khoanh tròn. Một phương pháp nữa là khoa tay trước mắt rắn; nếu không thấy mắt di chuyển và lưỡi thè ra là lúc rắn đang ngủ. Thính giác của rắn coi như không được bén nhạy vì không có vành tai để âm thanh dội lại.
Các nội tạng của rắn đều dài theo thân mình. Gan rắn dài nhưng không chia ra từng miếng, mật rắn nằm giữa bao tử và ruột. Phổi trái tương đối nhỏ trong khi phổi phải lại rất dài vì chứa những túi dự trữ dưỡng khí giúp rắn không cần thở trong lúc bận nuốt mồi lớn.

Ðại đa số rắn thường đẻ trứng. Trứng rắn hình bầu dục. Sau khi thụ tinh chừng hai tháng, rắn đẻ trứng, vỏ mềm tại nơi có nhiệt độ và ẩm độ thích hợp. Trứng nở trong vòng từ 4 đến 12 tuần lễ tùy theo loại rắn, trong thời gian này, trứng phồng lớn. Rắn con dùng răng tự cắn vỏ trứng để chui ra ngoài. Trăn cái ấp trứng bằng cách truyền thân nhiệt qua trứng. Nhiều giống rắn sinh sống tại vùng lạnh, trên cây hoặc dưới nước không đẻ trứng mà giữ trong mình cho tới khi nở rồi đẻ ra con. Ðặc biệt có loại rắn "Brahminy Blind Snake" được gọi là "parthenogenic" nghĩa là "toàn cái". Loại rắn này đẻ trứng không có giống đực, sau nở ra toàn rắn cái. Có loại rắn cái không cần "chịu đực" mỗi lần đẻ trứng mà vẫn sinh con. Lý do vì loại rắn này có thể "giữ" tinh trùng đực lâu đến bảy năm! Khi đẻ trứng, rắn cái chỉ cần dùng lại tinh trùng cũ mà không cần tới rắn đực! Rắn con ngay từ lúc mới nở đã phải tự lực cánh sinh, săn mồi và tự vệ vì rắn bố và mẹ không ở bên cạnh để săn sóc. Trong vòng một năm rắn tới tuổi trưởng thành.