NEW TOPIC'S DQ

[dieuquang]

Như đã nói trên, những gì ghi lại theo hiểu biết nông cạn, chắc chắn sẽ có nhiều sai sót,dq xin được bỏ qua.

TỨ DIỆU ĐẾ

Tứ Diệu Đế hay Tứ Thánh Đế (ariya sacca) tức là bốn sự thât về khổ, về nguyên nhân khổ, về diệt khổ, về con đường diệt khổ.ariyasacca là chân lý cao cả, là sự thật thù thắng, như chân như thật không bị không thời gian chi phối, biến đổi.

1. Khổ đế (dukkha sacca): Sự thật về khổ.
2. Tập đế (dukkha samudaya sacca): Sự thât về nguyên nhân khổ.
3. Diệt đế (dukkha nirodha sacca): Sự thật về diệt khổ.
4. Đạo đế (dukkha nirodhamagga sacca): Sự thật về con đường diệt khổ.

KHỔ ĐẾ(dukkha sacca):

- Tất cả những biến đổi về sinh vật lý của cơ thể này đưa đến đau nhức, suy nhược, bệnh hoạn, già yếu, tử vong...
- Tất cả những biến đổi, thay đổi các trạng thái tâm lý... như thương, ghét, uất ức, sầu muộn, chán nản, tuyệt vọng, hận thù... (hỷ, nộ, ái, ố...)
- Với nghĩa trừu tượng, triết học thì cái gì khó chịu đựng, khó kham nhẫn...
- Cái gì đáng khinh miệt (du) và trống rỗng (kha)
- Cái gì như hư vô, ảo ảnh, khó nắm bắt, không thực tế...

Có 8 loại sau đây:
- Sanh
- Lão
- Bệnh
- Tử
- Ái biệt ly
- Oán tăng hội
- Cầu bất đắc
- Thủ ngũ uẩn
Tám (8) KHỔ này là do ngũ uẩn mà có.

Ngũ uẩn ấy có thể tóm tắt như sau:
1. Sắc
Sắc thân này, tấm thân tứ đại một trượng này. Tuy nhiên ta phải hiểu sắc là gồm có xác thân cùng cả 7 sắc đối tượng (sẽ xem kỹ hơn ở bài ngũ uẩn).

2. Thọ
Tức là cảm thọ, cảm giác.
Khi căn, trần giao tiếp với nhau thì phát sanh những cảm thọ. Thân có 3 cảm thọ (khổ, lạc, xả) và ý có 3 cảm thọ (hỷ, ưu, xả).

3. Tưởng
Được hiểu là tri giác, tức là nhận biết, phán đoán, xác định đối tượng là sắc, thanh, hương, vị, xúc hay pháp.

4. Hành
Gồm chung 50 tâm sở thiện, bất thiện và bất động. Ở đây xẩy ra các trạng thái tâm lý, các diễn tiến tâm lý.

5. Thức
Là tên gọi khác của tâm, Thức này nhận thức đối tượng, kinh nghiệm đối tượng và lưu giữ đối tượng.

Muốn rõ tường tận hơn về tất cả KHỔ, chỉ cần biết rõ 3 loại sau : khổ khổ, hoại khổ, hành khổ.

A. Khổ khổ

Tức là khổ chồng chất lên cái khổ. Đây là cái khổ phát sanh trong đời sống thường nhật.
Tuy nhiên, muốn thấy rõ toàn bộ khổ khổ, phải quan sát, chiêm nghiệm có 2 loại khổ:
- Một loại khổ bình thường, tự nhiên được gọi là khổ thọ thuần túy.
- Một loại khổ thứ hai - khổ khổ, tức là loại khổ do chế biến, đẻ ra, Đây là cái khổ chủ quan, sẽ phát sanh nghiệp báo

B. Hoại khổ
Loại khổ này có từ lạc thọ. Cũng do sự chế biến chủ quan của tư tâm sở mà lạc thọ biến thành hoại khổ.

- Khi mắt thấy sắc dễ chịu, khoan khoái, mến thích thì lúc ấy nhãn thức thọ xả mà thân thức thì thọ lạc.
- Khi tai nghe âm thanh dễ chịu, khoan khoái, mến thích thì nhĩ thức thọ xả mà thân thức thọ lạc
- Khi mũi ngửi mùi dễ chịu, khoan khoái, mến thích thì tỷ thức thọ xả mà thân thức thọ lạc.
- Khi lưỡi nếm vị dễ chịu, khoan khoái, mến thích thì thiệt thức thọ xả mà thân thức thọ lạc.
- Khi thân xúc chạm dễ chịu, êm ái, khoan khoái, mến thích thì thân thức thọ lạc.
- Khi ý nghĩ tưởng đến pháp phát sanh khoan khoái, mến thích thì ý thức thọ hỷ.
Tương tự như trên là nhãn, nhĩ, tỷ, thiệt thức thọ xả, riêng thân là thọ lạc; còn ý thức thì thọ hỷ (hỷ là tên gọi khác của lạc).

Khi các đối tượng ngũ trần dễ mến, dễ ưa, khả ái, khả hỷ phát sanh; khởi sanh tâm lý muốn gìn giữ, ôm ấp, muốn lưu giữ mãi cảm giác lạc thọ ấy. Và chính vì sự tham muốn sai lầm (tham - hữu ái), sai với qui luật tự nhiên làm cho cảm giác lạc thọ thuần túy biến thành khổ đau.

C. Hành khổ

Những lúc đang ở trong cảm giác bình thường không lạc, không khổ, gọi là xả. Ở trong xả , vì không thấy, không biết> chỉ một lúc là sẽ thấy buồn chán, trống không, vô vị. Do tâm lý không bằng lòng với cảm giác xả; thường tìm cách chạy trốn nó, khỏa lấp nó, giết thì giờ trong những cuộc vui, cuộc tiêu khiển khác. biến xả thành một khổ đau mới, ấy là hành khổ.

B. TẬP ĐẾ (DUKKHA SAMUDAYA SACCA).

Tập đế là sự thật về nguyên nhân khổ.
Tất cả những cái như khổ sanh, khổ già... (trong 8 khổ), cho đến những hoại khổ, khổ khổ và hành khổ đều có một nguyên nhân chung nhất, cái đẻ ra, cái sinh ra tất cả khổ ấy, chính là vô minh và ái dục. Vậy, vô minh và ái dục chính là tập đế.

A. Vô minh

Là tình trạng tâm trí si mê, không sáng suốt, không tỉnh thức, không tự giác, quên mình hoặc không tự biết mình.
Xuất hiện dưới 3 dạng chính sau đây:

a/. Hôn trầm, thụy miên
Đây là trạng thái mệt mỏi, dã dượi cả thân lẫn tâm.
- Hôn trầm: Thờ ơ, lãnh đạm, đãng trí, buông xuôi, biếng nhác, tiêu cực, thụ động, vô ký, (không ghi nhận)... chi phối các tâm sở.
- Thụy miên: Lừ đừ, buồn ngủ, mê ngủ...

b/. Trạo hối

- Trạo cử: Nghĩa đen, trạo là lay động, cử là cất lên, nhúc nhích. Vậy trạo cử là trạng thái tâm dao động, hưng phấn quá, suy nghĩ vẩn vơ, phóng tâm, vọng tưởng, hoang tưởng, mơ mộng tương lai, cuốn theo hiện tại.
- Hối quá: Nuối tiếc dĩ vãng, tưởng nhớ quá khứ, ăn năn những việc đã qua.
Nếu chánh niệm, tỉnh giác là ghi nhận, rà soát, nắm bắt, chú tâm rốt ráo trên đối tượng, thì:
- Hôn trầm, thụy miên là chìm dưới đối tượng, đọng dưới đối tượng, ngủ dưới đối tượng.
- Trạo hối là phóng trên đối tượng, là ra ngoài đối tượng, trượt trên đối tượng, bồng bềnh, lang thang trên đối tượng.

c/. Nghi
Là trạng thái phân vân, lưỡng lự, do dự, bất nhất, bất quyết, ngần ngại, ngờ vực, hốt hoảng, không định hướng...

B. Ái dục

Ái dục là gọi chung cả tham, sân, si hay hữu ái, phi hữu ái và dục ái.
Đây là những lòng ham muốn sai lầm, không đúng với qui luật đích thực của sự sống.
Do thiếu sáng suốt, thiếu tỉnh thức; do bị vô minh chi phối, không thấy rõ sự thật nên đã tạo nghiệp qua thân, khẩu, ý; trôi lăn mãi giữa sinh tử khổ đau không thực có.

a/. Tham
Là lòng tham muốn, tham đắm, ưa thích, yêu thích; muốn chiếm hữu, muốn giữ lại, muốn lưu lại những đối tượng khả ý, khả ái, khả lạc.

- Thấy một đoá hoa đẹp, thích, muốn lưu giữ mãi đoá hoa ấy. Vậy là sai lầm, vì đoá hoa kia rồi sẽ tàn.
- Thấy một buổi chiều thu, sắc trời, sắc nước, khói sương thật ngoạn mục... không thể lưu giữ mãi cảnh sắc ấy vì hoàng hôn sẽ đến, đêm sẽ về.

Cũng tương tự thế là tuổi thanh xuân, sắc đẹp, vợ hiền, con thảo, món ăn ngon, hạnh phúc ấm êm... tất cả đều bị chi phối bởi các định luật, tất cả rồi đều phải bị vô thường biến đổi, sẽ biến đổi dạng và thay đổi chất.
Chẳng có cái gì, pháp nào giữ nguyên vị trí, sẽ ở mãi với ta do lòng yêu thích của ta được.
Vì ý tưởng, ước muốn lưu giữ, chiếm giữ ấy sái với qui luật tự nhiên, không thực sự có giữa tự nhiên, nên tham ấy chỉ là ảo tưởng vậy.

2. Sân
Là tâm lý bực tức, bất mãn, chán ghét, oán hận, khó chịu khi đối diện với một hiện tượng không vừa lòng.
- Cái nóng cháy da, cái lạnh buốt xương, cơn lũ tàn hại, cơn bão quá quắt... mặc dù không thích nhưng nó vẫn đến, đi, sinh diệt theo định luật của đất trời.
- Những người dễ ghét, khó ưa,không thích đấy, nhưng họ vẫn tồn tại ở thế gian, vẫn có mặt ở xung quanh ta!
- Một hoàn cảnh xã hội, một môi trường sống... dường như luôn luôn trái ý, nghịch lòng . Dù có ghét bỏ, chối từ... thì đi đâu để tránh khỏi cái bất toại nguyện ấy?

c/. Si
Là trạng thái tâm mê mờ, đần độn; thường hay dao động, nghi hoặc, vọng tưởng, hoang tưởng... không chỉ ngũ trần hiện tại mà cả quá khứ và tương lai.
Đây là trạng thái tâm không có chủ đích gì, thiên hướng gì như xác chết vật vờ giữa dòng sống, tấp chỗ này, tấp chỗ kia; cái gì cũng cuốn hút được, cái gì cũng không vừa lòng được lâu. Ăn, ngủ, thụ hưởng là chính.