LỄ HỘI và COVID

[dieuquang]

MẠN PHÉP GHI LẠI BÀI VIẾT CỦA tác giả NHẬT LỆ . Bản thân cảmnận nên copy lại tùy cảm nghỉ của bà con, tuy nhiên kính mời xem qua.

Năm nào cũng vậy, ra giêng, người người ùn ùn đi lễ hội, lại diễn ra cảnh tượng chen chúc, tranh cướp, mua bán thánh thần, "hối lộ" tượng Phật. Tuy nhiên, mùa Covid-19, hàng loạt lễ hội tạm ngưng, nhiều người vừa mừng, vừa lo.
Mừng là vì những chuyện quá đáng, phản cảm và bạo lực sẽ không còn xảy ra. Phàm những gì quá đáng sẽ gây hệ lụy không nhỏ, từ cướp phết, tranh ấn, dẫm đạp lên nhau khiến không ít người ngất xỉu trong các lễ đâm trâu, chém lợn, xin lộc; chưa kể hành vi mông muội xoa tiền lên tượng Phật, nhúng tiền vào máu động vật…

Về mặt ứng xử văn hóa, nên lấy trung đạo làm trọng. Không có lễ hội thì buồn vô kể, nhưng nếu có thì xảy ra nhiều chuyện ngoài sức tưởng tượng, các nhà quản lý phải bó tay.

Văn hóa, văn minh đồng nghĩa với thanh nhã, lịch sự. Phải là những người có bản lĩnh, có giáo dục, sống trong một xã hội lành mạnh mới kiềm chế được sự quá đáng đến hoang dã, mông muội của mình khi chạm tay vào ký ức tốt đẹp của cộng đồng và những khát thèm thế tục.

Thử tưởng tượng ở một đất nước với 9.000 lễ hội lớn nhỏ trong một năm, điều gì đang xảy ra? Có điều gì bất bình thường khi con người hiện đại ngày càng xa rời giá trị tinh thần để đến với thế giới vật chất, lại bấu víu nơi lằn ranh chánh tín và mê tín để tìm cho mình một lối thoát? Vì sao đi lễ chùa phải cầu xin lợi lộc, tiền tài, địa vị và cả sự bình an sau khi tranh đoạt quyền lợi với người khác? Vì sao phải xì xụp khấn vái với mâm cúng thật to để mong cầu giá trị vật chất, mà quay lưng với đạo đức và chữ hiếu? Nhét tiền lẻ vào tay tượng Phật, ném tiền xuống hồ, hay mang tiền rải khắp nơi để làm gì? Giá trị lễ hội có giúp con người hiện đại thay đổi, hay lại càng rơi vào mê lầm, tiếp tay cho một lớp người dám buôn thần bán thánh, kinh doanh tín ngưỡng?

Lý giải về hiện tượng này, GS.TSKH Trần Ngọc Thêm khẳng định: Chuyện vật chất và tinh thần là câu chuyện dài vì văn hóa Việt ngày xưa coi trọng tinh thần hơn vật chất. Nhưng từ khi có sự đứt gãy về văn hóa, chủ nghĩa vô thần bao trùm, dập tắt tất cả những gì thiêng liêng, người ta coi mọi thứ dễ dãi, nhẹ nhàng quá. Tất nhiên, đó chỉ là mặt nổi bên trên, phần chìm bên dưới, bản sắc vẫn nằm đó nhưng về mặt triết học, 2 lĩnh vực đó tác động qua lại với nhau. Hệ giá trị đang biến động cực kỳ lớn, thế ổn định cũ bị phá vỡ nhưng chưa tạo ra thế ổn định mới, tất cả đang trong giai đoạn biến động.

Tiếp đó là "cuộc chiến" nhằm thu hút con nhang, phật tử và khoản tiền cúng dường giữa các chùa lớn và chùa bé, giữa các địa phương và các chùa… Từ việc tranh cãi ai giữ hòm tiền công đức, đến chuyện biến cửa chùa thành dịch vụ kinh doanh… Dĩ nhiên, tiền công đức là tự nguyện, nên giữ lại cho chùa. Nhưng nếu chùa nào biến mọi giá trị tinh thần thành các dịch vụ để kiếm chác như xin xăm, cầu an, cầu siêu, cúng sao giải hạn thì phải cần xem lại.

Vì sao ngày càng có nhiều đền chùa buôn thần bán thánh, kinh doanh thần Phật? Những tôn giáo tử tế có cho phép điều này? Cũng khó có chuyện từ xưa tới nay, giáo hội Phật giáo cho phép thầy chùa sắm xe ô tô để đi chơi, ăn sung mặc sướng và hưởng mọi tiện nghi. Chùa lớn mà có khi khiến Phật tử mê tín càng nặng, trong khi chùa nhỏ lại giúp người ta tìm lại sự thăng bằng và bình yên.

Mê tín và chánh tín gần như là đứa con sinh đôi của tôn giáo. Thành thử quá 1 chút là thành mê tín. Có những người vì thiếu hiểu biết mà đi vào mê tín. Bên cạnh đó, có cả những người biết là không nên làm mà vẫn làm. Một nhà nghiên cứu phải thốt lên: Người Phật tử không học hành chánh pháp, không hiểu giáo lý một cách đúng đắn thì sẽ trở thành nô lệ cho tăng lữ!

Sâu xa hơn, nhiều người cho rằng đây là cuộc khủng hoảng niềm tin, mà lễ hội ra đời càng nhiều chính là sự bù đắp thiếu hụt kinh khủng đó.

Một xã hội lành mạnh hẳn tôn trọng pháp luật và đặt niềm tin vào những giá trị phổ quát nói chung. Nhưng một khi người ta mất niềm tin vào những giá trị thiêng liêng, mất niềm tin vào cuộc sống hiện thực, sẽ bị chủ nghĩa hư vô chiếm lĩnh, dẫn đến coi thường luật pháp, làm những chuyện phi đạo đức mà không cảm thấy hối hận.

Ngoài ra, yếu tố bạo lực vẫn nhức nhối khi nhiều lễ hội vẫn duy trì một số hủ tục ở các địa phương. Một trong những đặc trưng căn bản của văn hóa là luôn thay đổi. Những tục lệ có tính chất phản cảm thì phải thay thế theo thời gian. Ngày trước, chém lợn trong phạm vi cộng đồng làng xã, biểu thị cho một hành vi gắn với sự tích, truyền thuyết, ký ức văn hóa của cộng đồng, mang biểu tượng chiến thắng của chính nghĩa. Cộng đồng hiểu được ký ức văn hóa đó. Còn một khi hệ thống truyền thông loan rộng ra trong những cộng đồng không có ký ức văn hóa như thế thì bản thân lễ hội chém lợn sẽ trở thành phản cảm.

Lễ hội và các cảnh bạo lực sẽ tạm lắng, nhưng sẽ như thế nào nếu đến thời điểm mọi việc trở lại bình thường? Tại sao chúng ta không nhìn sang Đài Loan (Trung Quốc), hay Nhật Bản, Thái Lan, Hàn Quốc, nơi người ta tổ chức những lễ hội một cách quy củ, trân trọng và đầy chánh niệm, khiến du khách và người dự lễ phải xuýt xoa, thán phục?

Và trong thời Covid-19, khi chấp nhận hạn chế ra ngoài, hạn chế tham gia các hoạt động công cộng, liệu con người chịu suy nghĩ, nhìn lại những hành vi và tham vọng của mình, để hiểu thêm lằn ranh giữa chánh đạo và mê tín? Hay một khi chưa tìm ra hệ giá trị mới, họ vẫn phải dựa vào một ai đó ở trên cao, dựa vào sự khát thèm vật chất và dục vọng, để ngày một rời xa con người thiện lương – Phật sống trong tâm mình?

[dieuquang]

TIẾP THÊM Câu chuyện liên quan trên.

tác giả An Kiến Đạo( dân việt .com)

Chưa có ngôi chùa nào nằm trong danh sách được đưa vào thử nghiệm cúng dường online đợt này thuộc diện "chùa nghèo". Việc cúng dường online, nếu không chặt chẽ và minh bạch, rất dễ bị hiểu lầm.

Dịch Covid-19 đang lan tràn trong xã hội cản trở việc đến chùa hành trì Phật pháp của các tín đồ đạo Phật là một thực tế không thể chối bỏ. Để phòng ngừa sự lây lan trong cộng đồng, một số chùa lớn chủ động tổ chức các khóa lễ cầu an online đầu năm là một sáng kiến rất đáng ghi nhận, đi đúng theo tinh thần của đạo Phật: "Phụng sự chúng sinh là cúng dường chư Phật".

Thế nhưng, việc một số chùa mở, tạo tài khoản ví điện tử Momo để các Phật tử chủ động công đức và đưa ra lý giải nhằm "tránh tập trung đông người trong dịch Covid-19, minh bạch tiền công đức và có thể đi đến xóa bỏ đặt tiền lẻ trên tay tượng", như cách lý giải của hượng tọa Thích Đức Thiện - Phó chủ tịch, Tổng thư ký Hội đồng trị sự Giáo hội Phật giáo Việt Nam mà báo chí đã dẫn, tôi e là chưa thuyết phục.

Theo tôi thấy thì chưa có bất kỳ một ngôi chùa nào nằm trong danh sách chùa được đưa vào thí nghiệm đợt này thuộc diện "chùa nghèo", thiếu thốn tứ sự, tức bốn món vật dụng cần dùng cúng dường chư tăng là: Đồ ăn uống, quần áo, thuốc men, vật trải tọa thiền (luôn cả mùng mền) để chư tăng có đủ phương tiện tu tập thực hành đạo giải thoát.

Hơn nữa, đây là sáng kiến, gợi ý khởi thủy của phía nhà chùa, chứ không phải xuất phát từ ý nguyện của dân. Việc giảm tải lượng người đến chùa mùa Covid là đúng, việc thuyết giảng online cũng có thể là tốt, là tiện cho Phật tử, nhưng nếu hiểu đến chùa chiền là để tâm được an yên, thành kính, thì dịch giã đi qua, chùa mở cửa trở lại, người dân sẽ đi lễ chùa, họ cúng dường lúc đó là lòng thành thực sự, sao phải lúc này mở ví điện tử nhận cúng dường. Tôi e rằng, việc mở ví điện tử Momo dễ bị hiểu lầm là nhà chùa trục lợi lòng tin của các Phật tử.

Nếu nói việc mở ví điện tử Momo chỉ nhằm hạn chế, dần dần "đi đến xóa bỏ đặt tiền lẻ trên tay tượng" là một sự đánh tráo khái niệm khá vi tế, vì xét về bản chất, "số tiền lẻ đút tay tượng" hay tiền công đức qua ví điện tử cuối cùng cũng nằm gọn trong "két sắt" của nhà chùa.

Giờ đây việc số hóa làm cuộc sống, xã hội thuận lợi hơn nhiều. Thuyết pháp, cúng dường online không phủ nhận là có thể đáp ứng một số nhu cầu tâm linh nhất định, nhưng cái ranh giới để bị lợi dụng rất dễ vượt qua, hay nguy cơ để tâm hồn, cảm xúc của những người đi lễ trở nên xơ cứng, lại càng hiện rõ.

Năm 2017 tôi có dịp được hành hương về nơi xứ Phật – đất nước Ấn Độ và Nepal cổ kính, viếng thăm "tứ thánh địa", nơi Đức Phật đản sinh, thành đạo, thuyết pháp, nhập Niết bàn và có nhiều trải nghiệm tâm linh đáng nhớ. Trong chuyến đi 10 ngày ấy, tôi đều thu xếp thời gian vào thăm 2 ngôi chùa An Việt Nam Phật Quốc Tự tại Ấn Độ và Nepal, nơi sư thầy Thích Huyền Diệu trụ trì, và tôi đặc biệt ấn tượng bởi trong khuôn viên chùa Việt Nam tại Nepal có đàn chim hồng hạc, như thầy nói, đó là loài linh điểu. Kỳ lạ lắm! Loài chim quý hiếm này chỉ làm tổ và lưu trú trong ngôi chùa Việt Nam.

Trong lúc thầy trò đang ngồi thưởng trà, đàm đạo chuyện văn chương, chữ nghĩa thì thấy một đoàn Phật tử Việt Nam ghé thăm. Vừa gặp thầy, họ quỳ mọp xuống sát đất bày tỏ sự tôn kính. Qua vài câu hỏi thăm xã giao, họ để một tập phong bì vào chiếc đĩa, cung kính đảnh lễ rồi quỳ xuống dâng lên cho thầy Huyền Diệu.

Tôi thấy khuôn mặt thầy vẫn bình thản, nói lời cảm ơn vì các con đã lặn lội bao nghìn cây số sang tận nước Nepal thăm thầy và lại còn cúng dường phong bì cẩn thận. Nhưng lập tức thầy nhã nhặn từ chối bởi hạnh nguyện ban đầu của thầy làm sao quyên góp được một số tiền đủ để xây được ngôi chùa cho mọi Phật tử và du khách viếng thăm, trong đó có người Việt Nam.

Giờ mọi thứ đã xong xuôi rồi thầy chẳng cần tiền làm gì. Trước sân chùa thì có ruộng trồng lúa, có mấy luống rau để ăn, vườn hoa để ngắm, lũy tre xanh để luôn nhớ về quê hương Việt Nam.

Thầy nói, các con cứ giữ lấy để làm lộ phí đi đường. Giờ đến chùa rồi thì vô chùa đảnh lễ Phật đi. Rảnh thì ngồi lại đây, thầy sẽ kể cho các con nghe về cuộc đời Đức Phật và hành trạng tu tập của thầy. Lúc nhàn tản, thầy có viết được vài cuốn sách: "Khi hồng hạc bay về", "Tình thương và lòng độ lượng", "Lòng tri ân sức mạnh và mầu nhiệm", "Khi mặt trời lên", "Vũ khí T.T"…

Tôi nghe mà nuốt lấy từng lời bởi đạo hạnh của thầy. Bậc chân tu luôn lấy phụng sự chúng sinh làm món quà kính dâng lên chư Phật ở mười phương. Khi đoàn Phật tử vào trong chánh điện, thầy chỉ tôi: Con có duyên lành được xem chim hồng hạc múa đấy. Thầy trò cùng dõi mắt nhìn theo vẻ đẹp mà tạo hóa ban tặng, thiêng liêng.

Khi tìm hiểu về văn hóa đạo Phật thời Lý – Trần, tôi cũng có nhiều dịp được đi thăm các ngôi chùa cổ ở Bắc Ninh, Bắc Giang, tiêu biểu là chùa Phật Tích, chùa Bổ Đà, chùa Dạm, chùa Cổ Pháp, chùa Vĩnh Nghiêm, chùa Tiêu Sơn… Nhưng có lẽ ấn tượng nhất lại chính là ngôi chùa Thiên Tâm, tục gọi là chùa Tiêu, xã Tương Giang, Từ Sơn, Bắc Ninh bởi vì trong chùa không có hòm công đức.

Ngôi chùa này cho 2 điểm đặc biệt: Đây là nơi tu hành của vị Pháp sư Lý Vạn Hạnh, thầy dạy dỗ người đệ tử Lý Công Uẩn từ lúc 6 tuổi, sau này trở thành vị vua anh minh khai sáng ra vương triều Lý và là nơi lưu giữ nhục thể của thiền sư Như Trí – một vị sư tu hành đắc đạo.

Nhiều Phật tử mới lần đầu ghé thăm chùa, theo thói quen thường rút tiền lẻ ra, gọi là tiền giọt dầu công đức cho nhà chùa nhưng tìm mãi chẳng thấy hòm công đức đâu. Họ định để lên các đĩa hoa quả nhưng sợ bất tịnh lại thôi đem bỏ vào ví.

Vì tò mò họ ra gặp sư Cụ bà ngoài sân, nay đã ngoài 90 tuổi (ni sư Đàm Chính) trụ trì để hỏi xem muốn công đức vào chùa bằng cách nào thì được sư Cụ cho biết: "Hiện tại nhà chùa chưa phải sửa chữa, nâng cấp hạng mục gì. Sắp tới, nhà chùa định trùng tu lại bức tượng vị thiền sư Lý Vạn Hạnh vì trước đây xây bằng gạch. Lúc đó nhà chùa sẽ thông báo rộng rãi đến các quý Phật tử xa gần. Ai hữu duyên cúng dường ít nhiều là do tùy hỉ công đức. Khi nào hoàn thành công trình thì nhà chùa không nhận tiền đóng góp của đàn na thí chủ nữa, chờ đến dịp khác. Số tiền nếu còn thừa nhà chùa sẽ gieo duyên lành giúp đỡ những người khuyết tật, người nghèo trong thôn, xã, tỉnh". Vừa bổ cau, mời trầu, sư Cụ vừa mỉm cười thật tươi.

Trên đây chỉ là 2 trong nhiều tấm gương sáng tôi được biết, được gặp và được nghe những lời chia sẻ rất thật từ phía các bậc chân tu.

Sư Lý Vạn Hạnh trước khi viên tịch có để lại bài kệ:

Thị đệ tử

Thân như điện ảnh hữu hoàn vô,

Vạn mộc xuân vinh, thu hựu khô.

Nhậm vận thịnh suy vô bố uý,

Thịnh suy như lộ thảo đầu phô.

Dịch nghĩa

Người đời như bóng chớp, có rồi lại không,

Như cây cối, mùa xuân tốt tươi, mùa thu khô héo.

Mặc cho vận đời dù thịnh hay suy, đừng sợ hãi,

Vì sự thịnh suy (cũng mong manh) như giọt sương đầu ngọn cỏ.

(Văn thơ Lý – Trần).

Vạn pháp đều là vô thường, vô ngã. Hãy lấy Pháp làm thầy, hãy là hải đảo tự thân của chính mình, hãy thắp đuốc lên mà đi, tự tu cho đến ngày đạt đến quả vị giải thoát. Đó chính là lời Phật dạy!

Đừng để những nhiêu khê đẩy tâm ta vào vùng mạt pháp.